किडनी फेल्युअर आयुर्वेद उपचार

आयुर्वेद आणि मूत्रपिंड निकामी होणे: वेदाकेअर आयुर्वेदकडून उपचार

परिचय: आयुर्वेद मूत्रपिंड निकामी होण्यासाठी खरोखर मदत करू शकतो का?

“डॉक्टर, माझ्या क्रिएटिनिन रिपोर्टमध्ये वाढ दिसतेय… मला क्रॉनिक किडनी डिसीज आहे. सगळीकडे सांगतात की आता डायलिसिस किंवा ट्रान्सप्लांट करावं लागेल… पण मी आयुर्वेदात काही उपाय आहे का, हे शोधत होतो. वेस्टर्न मेडिसिनमध्ये डॉक्टर डायलिसिस किंवा ट्रान्सप्लांट सुचवत आहेत. पण काही लोक म्हणतात की आयुर्वेदामध्ये यावर उपाय आहे. खरंच आयुर्वेद किडनी फेल्युअरसाठी उपयोगी आहे का?

हा खूपच महत्त्वाचं आणि संवेदनशील प्रश्न आहे. जेव्हा तुम्हाला मूत्रपिंड निकामी होणे (Kidney Failure) सारखा गंभीर आजार होतो, तेव्हा आधुनिक वैद्यकशास्त्रात उपाय नसल्यास तुम्ही पर्याय शोधू लागता. मूत्रपिंड निकामी झाल्यावर रुग्ण डायलिसिस किंवा मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाशिवाय दुसरा मार्ग शोधतात.  आयुर्वेदात मूत्रपिंडाच्या आजारांवर उपचार आहेत, पण प्रत्येक रुग्ण वेगळा असते. उपचार सुरू करण्याआधी समजून घ्यायला हवं की मूळ समस्या काय आहे, कुठल्या अवस्थेत आहे, आणि कोणते दोष बिघडले आहेत. आयुर्वेदामध्ये प्रत्येक रुग्णाच्या प्रकृतीनुसार आणि आजाराच्या टप्प्यानुसार उपचार ठरतो. त्यामुळे “हो” किंवा “नाही” एवढंच उत्तर पुरेसं नाही. पण हो, योग्य प्रकारे निदान करून आणि वैद्यकीयदृष्ट्या संभाव्यतेनुसार उपचार केल्यास, किडनीच्या आजारावर आयुर्वेद उपयोगी ठरू शकतो.

वेदाकेअर आयुर्वेद येथे आम्ही, वैद्य डॉ. हर्षल नेमाडे, रुग्णांना खोटी आशा देण्याऐवजी सत्य आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून मार्गदर्शन करतो. आयुर्वेदात मूत्रपिंड निकामी होण्यावर उपचार आहेत, पण ते प्रत्येक रुग्णासाठी वेगळे असतात. आयुर्वेदाचा मूलमंत्र आहे—प्रत्येक रुग्ण अद्वितीय आहे, आणि त्याच्यासाठी उपचारही वैयक्तिक असावेत. कोणीही तुमच्या वैद्यकीय अहवालांशिवाय किंवा तुमच्या प्रकृतीची पूर्ण माहिती न घेता “सर्व काही ठीक होईल” असा दावा करत असेल, तर सावध व्हा! खोट्या दाव्यांपासून सावध रहा

मूत्रपिंड निकामी होणे म्हणजे काय?

मूत्रपिंडाचे कार्य म्हणजे शरीरातील विषारी द्रव्य बाहेर टाकणे व द्रव संतुलन राखणे. जेव्हा मूत्रपिंड आपले कार्य नीट करू शकत नाही, तेव्हा रक्तात क्रिएटिनिन, युरिया, इलेक्ट्रोलाइट्स यांची वाढ होते. ही अवस्था “Kidney Failure” किंवा “Chronic Renal Failure (CRF)” म्हणून ओळखली जाते.

मूत्रपिंड निकामी दोन प्रकार आहेत:

• तीव्र मूत्रपिंड निकामी होणे (Acute Kidney Failure): मूत्रपिंड अचानक काम करणे थांबतात, जे काहीवेळा तात्पुरते असू शकते.
• जुनाट मूत्रपिंड निकामी होणे (Chronic Kidney Disease – CKD): मूत्रपिंड हळूहळू त्यांची कार्यक्षमता गमावतात, ज्यामुळे गंभीर परिस्थिती निर्माण होते.

मूत्रपिंड निकामी होण्याची कारणे

मूत्रपिंड निकामी होण्यामागे अनेक कारणे असू शकतात, ज्यामुळे आयुर्वेदिक उपचारांचे नियोजन करताना त्यांचा विचार करणे आवश्यक आहे:

मायक्रोव्हॅस्क्युलर बदल: मूत्रपिंडातील नेफ्रॉन्समधील सूक्ष्म रक्तवाहिन्यांमधील बदल, जसे की डायबेटिस किंवा सिस्टेमिक ल्युपस एरिथेमॅटोसस (SLE) मुळे, मूत्रपिंडांचे कार्य बिघडते.

रक्तदाबाचा दबाव (Hypertension) : मूत्रपिंडातील गाळण्याची प्रक्रिया रक्तदाबावर अवलंबून असते. अनियंत्रित उच्च रक्तदाब मूत्रपिंडांना हानी पोहोचवतो.

रक्ताचा जास्त प्रवाह: मूत्रपिंड हे रक्त शुद्ध करणारे अवयव आहेत. प्रति मिनिट सुमारे 400 मिली रक्त 100 ग्रॅम मूत्रपिंडाच्या ऊतींमधून जाते. यामुळे मूत्रपिंडांना रक्तातील हानिकारक पदार्थांचा सामना करावा लागतो, जसे की काही औषधे किंवा विषारी द्रव्ये.

इलेक्ट्रोस्टॅटिक अडथळ्यामधील बदल: मूत्रपिंडातील गाळणी झिल्लीवर नकारात्मक चार्ज असलेले रेणू असतात, जे प्रथिनांना गळती होण्यापासून रोखतात. या अडथळ्याचे नुकसान झाल्यास प्रथिने मूत्रात जाऊ लागतात, ज्यामुळे CKD होतो.

मधुमेह (Diabetes) – रक्तातील ग्लुकोजची जास्त पातळी मूत्रपिंडांना नुकसान पोहोचवते.

संधिवात (SLE/Lupus Nephritis) – रोगप्रतिकारक शक्ती मूत्रपिंडांवर हल्ला करते.

औषधांचा अतिवापर आणि विषारी पदार्थ – काही वेदनाशामके, एंटीबायोटिक्स मूत्रपिंडांना हानी पोहोचवतात.

मद्यपान व धूम्रपान

अतीप्रोटीनयुक्त आहार व अनियमित जीवनशैली

मूत्रपिंड निकामी होण्याची लक्षणे

मूत्रपिंड निकामी होण्याची लक्षणे टप्प्यांनुसार बदलतात. सुरुवातीच्या टप्प्यात लक्षणे सौम्य असतात, परंतु नंतर ती गंभीर होतात. यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• सुरुवातीची लक्षणे: मूत्राचे प्रमाण किंवा वारंवारता बदलणे, तहान वाढणे, थकवा, झोपेच्या समस्या, आणि एकाग्रतेचा अभाव.
• प्रगत लक्षणे: पाय, घोटे आणि पायांमध्ये सूज, श्वास लागणे, भूक कमी होणे, मळमळ, उलट्या, स्नायूंच्या पेटिंगट्या, आणि रक्ताल्पता.
• गंभीर टप्पे: पूर्णपणे भूक न लागणे, झोप न येणे, मानसिक गोंधळ, आणि हृदयाशी संबंधित गुंतागुंत.

जुनाट मूत्रपिंड निकामी होण्याचे टप्पे (CKD Stages)

जुनाट मूत्रपिंड निकामी होणे (CKD) पाच टप्प्यांमध्ये विभागले जाते, जे ग्लोमेरुलर फिल्टरेशन रेट (eGFR) वर आधारित आहे:

टप्पा	मूत्रपिंडाची स्थिती	कार्यक्षमता (%)	eGFR मूल्य	लक्षणे
1	सौम्य नुकसान, जवळपास सामान्य कार्य	>90%	90 किंवा त्याहून अधिक	काहीही नाही, चाचणीतून कळते
2	सौम्य नुकसान, कार्य सामान्य राखण्यासाठी संघर्ष	60-89%	60 ते 89	थकवा, भूक मंदावणे
3a	सौम्य ते मध्यम नुकसान	45-59%	45 ते 59	सूज, झोपेचा त्रास, लघवीत बदल
3b	मध्यम ते गंभीर नुकसान	30-44%	30 ते 44	उलटी, नुसता थकवा, भ्रम
4	गंभीर नुकसान, जवळपास बंद कार्य	15-29%	15 ते 29	खूप सूज, अन्नावरील अरुची, अत्यंत थकवा
5	अत्यंत गंभीर नुकसान, पूर्णपणे निकामी	<15%	15 पेक्षा कमी

टप्पा 1 आणि 2 मधील लक्षणे

• भूक कमी होणे
• सतत थकवा आणि आळस
• त्वचेवर खाज आणि कोरडेपणा
• झोपेच्या समस्या
• कमजोरी

या टप्प्यांमध्ये आयुर्वेदिक उपचार अत्यंत प्रभावी ठरू शकतात, कारण मूत्रपिंड अजूनही काही प्रमाणात कार्यरत असतात.

टप्पा 3 मधील लक्षणे

• पाठदुखी
• पाय आणि हातांना सूज
• मूत्राचे प्रमाण बदलणे
• रक्ताल्पता आणि श्वास लागणे
• तीव्र थकवा

या टप्प्यापासून उपचार अधिक जटिल होतात, परंतु आयुर्वेद योग्य दृष्टिकोनाने यशस्वी होऊ शकतो.

टप्पा 4 आणि 5 मधील लक्षणे

• स्नायू दुखणे आणि पेटके
• श्वास घेण्यास त्रास
• मळमळ आणि उलट्या
• मानसिक गोंधळ
• पूर्णपणे भूक न लागणे

या टप्प्यांमध्ये आयुर्वेदिक उपचार मर्यादित असतात, परंतु योग्य पंचकर्म आणि औषधांनी काही प्रमाणात सुधारणा शक्य आहे.

आयुर्वेदातील किडनीचं महत्त्व:

आयुर्वेदात किडनीला “वृक्क” म्हटलं आहे आणि हे मेदोवह सrotasचे मूलस्थान मानले आहे. म्हणजेच हे चरबीचं चयापचय नियंत्रित करतं.

• वृक्क = रक्त + मेद धातूचा संयोग
• मूत्रक्रिया, अपान वायू आणि दोष संचयन यावर नियंत्रण

आयुर्वेदात मूत्रपिंडांचे स्थान

आयुर्वेदात मूत्रपिंडांना वृक्क असे संबोधले जाते. हे मेदोवह स्रोतस (fat metabolism) चे मूळ मानले जाते. मूत्रपिंड केवळ मूत्रनिर्मितीपुरते मर्यादित नसून, ते शरीरातील चरबी आणि रक्ताच्या चयापचयात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. आधुनिक विज्ञानानेही ही बाब मान्य केली आहे, की मूत्रपिंड लिपिड चयापचयासाठी महत्त्वाचे आहे. आयुर्वेदात “वृक्क” हे “मेदोवह स्रोतस” चे मूळ मानले गेले आहे. यकृतासारखेच किडनीही पित्तप्रधान अवयव आहे, पण त्यावर वात आणि कफ यांचा देखील परिणाम होतो.

आयुर्वेदात मूत्रपिंड निकामी होण्याशी संबंधित अनेक अवस्था वर्णन केल्या आहेत, जसे की:

• अश्मरी (मूत्रपिंडातील खडे): चार प्रकार
• मूत्राघात (लघवी बंद होणे) : 13 प्रकारच्या मूत्रविकार
• प्रमेह (मधुमेहासारखे विकार) : 20 प्रकारचे चयापचय विकार, ज्यामुळे प्रथिनांचे मूत्रात गळणे होते
• मूत्रकृच्छ्र (मूत्रावर ताण)
• मूत्रक्षय (लघवी कमी होणे)

मूत्रपिंड निकामी होण्याशी मूत्रक्षय आणि मूत्रसाद यांचा संबंध आहे, जिथे वात आणि पित्त दोषांचा असंतुलनामुळे मूत्र उत्पादन कमी होते किंवा मूत्रात जळजळ होते.

कृपया लक्षात ठेवा: आयुर्वेदिक उपचारात कुठलाही ‘किट’ सर्वांसाठी उपयोगी नाही. प्रत्येक रुग्णासाठी वैयक्तिक उपचार आवश्यक आहे.

मूत्रपिंड निकामी होण्यात दोषांची भूमिका (Doshas in Kidney Failure)

आयुर्वेदात उपचारांचे केंद्रबिंदू आहे दोषांचे संतुलन. मूत्रपिंड निकामी होण्यात तीन दोष—वात, पित्त आणि कफ—महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

वात दोष

• वात हा मूत्रपिंडांचा प्रमुख दोष आहे, कारण तो गती आणि कार्यक्षमतेला नियंत्रित करतो. मूत्रपिंडांचे गाळण्याचे कार्य वाताच्या चाल गुणावर अवलंबून आहे.
• जेव्हा वात दोष असंतुलित होतो, तेव्हा रक्तवाहिन्यांमध्ये संकुचन होते, ज्यामुळे डायबेटिस किंवा SLE सारख्या अवस्थांमध्ये मूत्रपिंडांचे नुकसान होते.
• ऊतींचा नाश (मेद धातू आणि रक्त) देखील वात दोषामुळे होतो.
• वृक्कामध्ये सूक्ष्म चॅनेल्स ब्लॉक होणे
• ऊतींचा नाश
• मूत्रनिर्मितीत अडथळा
• मूत्राची गती आणि संचार यावर परिणाम करत असतो.
• मूत्र कमी होणे, कोरडेपणा, अवयव लवकर निकामी होणे
• अपान वायू असंतुलन मुख्य कारण
•  

पित्त दोष

• पित्त दोष मूत्रपिंडांना विश्लेषण आणि गाळणी प्रक्रियेत मदत करतो. ग्लोमेरुलीवरील इलेक्ट्रोस्टॅटिक अडथळ्याचे संतुलन पित्त राखतो.
• पित्त दोषाच्या असंतुलनामुळे प्रथिनांचे गळणे आणि ऊतींचा नाश होतो, विशेषत: रोगप्रतिकारक शक्तीशी संबंधित विकारांमध्ये.
• मूत्र गाळण्याच्या प्रक्रियेत विश्लेषण आणि नियंत्रणात महत्त्वाचा.
• पेशींवर आक्रमण करून ऊतींचे विघटन करणे
• पेशींमधील “आग्नी” असंतुलित करणे.
• मूत्र जळजळयुक्त, पिवळसर रंग, जळजळ
• ऊष्णता वाढल्यामुळे नेफ्रॉनवर परिणाम

कफ दोष

• कफ दोष सूज (edema) साठी जबाबदार नाही, परंतु तो मूत्रपिंडातील सूक्ष्म स्रोतस (channels) अडवू शकतो आणि ग्लोमेरुलर संरचनांना मास्क करू शकतो.
• कफ दोषाचे संतुलन मूत्रपिंडांच्या कार्यक्षमतेसाठी आवश्यक आहे.
• सूज (एडिमा), चॅनेल्स ब्लॉक करणे
• प्रोटीन गळती (Proteinuria)
• सूज, अडथळा आणि किडनीत प्रोटिन साठ्याच्या स्वरूपात भूमिका बजावतो.
• सूज, शरीरातील पाणी साठणे, अवयवांवर भार
• ग्लोमेरुलीवर आवरण तयार करणे

वेदाकेअर आयुर्वेद येथील मूत्रपिंड निकामी होण्यासाठी उपचार

वेदाकेअर आयुर्वेद येथे आम्ही मूत्रपिंड निकामी होण्यासाठी तीन टप्प्यांचा दृष्टिकोन अवलंबतो:

1. दोषांचे संतुलन: वात, पित्त आणि कफ यांचे संतुलन राखणे, विशेषत: वात दोषावर लक्ष केंद्रित करणे.
2. मूळ कारणावर उपचार: डायबेटिस, उच्च रक्तदाब, किंवा SLE सारख्या मूळ कारणांचा उपचार करणे.
3. मूत्रपिंड ऊतींची पुनर्जनन: आयुर्वेदिक औषधे आणि पंचकर्माद्वारे मूत्रपिंडांच्या ऊतींची पुनर्जनन करणे.

आयुर्वेदिक उपचाराची तीन टप्प्यात योजना

1. दोष संतुलन:

• लक्षण व दोष समजून पंचकर्म व औषधी उपचार
• वातावर विरेचन, बस्ती, नस्य इत्यादींचा वापर

2. मूळ कारणांवर उपचार:

• मधुमेह, रक्तदाब नियंत्रित करणे
• सविस्तर वैद्यकीय इतिहास लक्षात घेऊन उपचार

3. वृक्क ऊतकांची पुनर्निर्मिती:

• काही औषधी उदा. गुडुची, वरुण, गोक्षुर, पुनर्नवा
• दीर्घकाळ औषधोपचाराने पेशींची पुनर्बांधणी

पंचकर्म किडनीसाठी

• बस्ती (वात दोष निवारणासाठी)
• विरेचन (पित्त संतुलनासाठी)
• वमन (कफ शमनासाठी)
• रुग्णाच्या स्थितीनुसार निवड

उपचार प्रक्रिया

प्राथमिक मूल्यांकन

• रुग्णाने खालील माहिती प्रदान करणे आवश्यक आहे:
  • वय आणि संपूर्ण वैद्यकीय हिस्ट्री
  • तपासणी रिपोर्ट
    • किडनी फंक्शन टेस्ट (KFT)
    • लिपिड प्रोफाइल
    • मूत्राची पूर्ण तपासणी
    • eGFR
    • MRI किंवा USG

औषधोपचार

• टप्पा 1 आणि 2 मधील रुग्णांसाठी आयुर्वेदिक औषधांनी परिणाम दिसतो
• नियमित ऑनलाइन फॉलो-अप आवश्यक आहे.
• सुमारे 60% रुग्णांमध्ये औषधे यशस्वी ठरतात, परंतु काही प्रकरणांमध्ये पंचकर्माची आवश्यकता असते.

पंचकर्म उपचार

• टप्पा 3 आणि 4 मधील रुग्णांसाठी, पंचकर्म आवश्यक आहे. यामध्ये वातासाठी बस्ती, पित्तासाठी विरेचन, आणि कफासाठी वमन यांचा समावेश आहे.
• टप्पा 4 च्या शेवटच्या टप्प्यात किंवा टप्पा 5 मधील रुग्णांना उपचार मर्यादित असतात.

आयुर्वेदिक उपचारांचे फायदे

• सुरक्षित आणि दुष्परिणाममुक्त: आयुर्वेदिक औषधे आणि पंचकर्म नैसर्गिक आणि सुरक्षित आहेत.
• वैयक्तिक दृष्टिकोन: प्रत्येक रुग्णाच्या प्रकृतीनुसार उपचार तयार केले जातात.
• मूळ कारणावर लक्ष: डायबेटिस, उच्च रक्तदाब किंवा इतर कारणांवर उपचार करून मूत्रपिंडांचे नुकसान रोखले जाते.
• ऊती पुनर्जनन: आयुर्वेद मूत्रपिंडांच्या ऊतींच्या पुनर्जननावर विश्वास ठेवतो, जो आधुनिक वैद्यकशास्त्रात अशक्य मानला जातो.

#STOPDIALYSIS_with_AYURVEDA

डायलिसिस शिवाय आयुर्वेदिक उपाय

वेदाकेअर आयुर्वेद येथे आम्ही मूत्रपिंड निकामी रुग्णांना नवीन जीवन देण्यासाठी कटिबद्ध आहोत. वैद्य डॉ. हर्षल नेमाडे यांच्या मार्गदर्शनाखाली, आम्ही वैयक्तिक आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून उपचार करतो. जर तुम्ही मूत्रपिंड निकामी होण्यासाठी आयुर्वेदिक उपचार शोधत असाल, तर आजच आमच्याशी संपर्क साधा.