आहाराचे सात्विक, राजस आणि तामस असे तीन प्रकार होतात. त्यातील राजस आणि तामस आहार हा आरोग्यासाठी आणि योगशास्राच्या हिशेबाने जवळ जवळ त्याज्यच आहे. सात्विक आहार हा शरीर आणि मन यांचे आरोग्य उत्तम ठेवतो. आपल्या शरीराची जडण घडण देशकालपरत्वे बदलत असली तरी सात्विक आहार घेवून त्यातून उत्पन्न झालेले शरीर व मन हे शरीर प्रकृती आणि मन […]
“गुडुची ही नैसर्गिक अमृत आहे!” अशी उल्लेख आयुर्वेदिक ग्रंथांमध्ये अनेक ऋषींनी या वनस्पतीबद्दल केली आहेत. एका संदर्भानुसार, राम आणि रावण यांच्यातील युद्धानंतर, देवांचा राजा इंद्राने राक्षसांनी मारलेल्या वानरांना अमृताची वर्षा करून पुनर्जनन दिले. जिथे जिथे अमृताचे थेंब पुनर्जनन झालेल्या वानरांच्या शरीरावर पडले, तिथे तिथे गुडुची वनस्पती उगवली. आयुर्वेदात गुडुचीचे अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. म्हणूनच आयुर्वेदात गुडुचीला
बस्ती म्हणजे एनिमा असा व्यवहारातील भयंकर मोठा गैरसमज आहे. कृतीतील साधर्म्यामुळे हा गैरसमज झालेला आहे. परंतु पोट, मांड्या व पाठ, मांड्या याठिकाणी औषधी सिद्ध तेल लावून तेल लावलेल्या ठिकाणी विशिष्ट औषधी सिद्ध शेक करून पोटामध्ये औषधी सिद्ध स्नेह पदार्थ,तेल,काढे,दूध,तूप गुदमार्गाद्वारे घेणे अशा पद्धतीने बस्ती उपचार करावयाचा असतो. यापूर्वी शरीरातील अजीर्ण अग्निमांद्य नष्ट्य करायचे असते. शरीरात
तोतरेपण: कारणे, लक्षणे आणि आयुर्वेदिक उपाय तोतरेपण म्हणजे काय? तोतरे बोलणे (Stuttering) ही एक भाषा आणि संभाषणाशी संबंधित समस्या आहे, ज्यामुळे बोलताना शब्द अडखळणे, पुनरावृत्ती होणे किंवा बोलणे थांबणे असे अनुभव येतात. ही समस्या लहान मुलांपासून प्रौढांपर्यंत कोणालाही होऊ शकते. तणाव, चिंता, अनुवांशिकता किंवा भाषा विकासातील अडचणी यामुळे तोतरेपण उद्भवू शकते. आपलं बोलण स्वच्छ आणि
लेप म्हणजे ओढा घालणे असा व्यवहारात साधा अर्थ आहे, परंतु चरक ॠषींनी शरीराच्या आजारांसाठी आभ्यन्तर शुद्धी ( पंचकर्म व पोटातील औषधी ) तसेच बाह्यशुद्धी साठी अंगाला तेल लावणे, उटणे लावणे, लेप लावणे इ प्रकार सांगितले आहेत. आजार समूळ जाण्यासाठी म्हणूनच लेपाचा प्रभावीपणे वापर करता येतो. लेपामूळे त्वचा विकार, सोरायसिस , वातरक्त, रक्त साकळणे, फुप्फुसात पाणी
शिरोधारा: आयुर्वेदातील एक अद्भुत मानसिक विश्रांती आणि मेंदूविकारांवरील प्रभावी उपचार आजच्या धावपळीच्या युगात वाढलेला कामाचा ताण, जागरण, स्पर्धा, या सर्व हेतूमुळे शरीरात वाताची वृद्धी होताना दिसते. अशावेळेस शिरोधारेचा वापर त्या विकृत वाताला जिंकण्यासाठी करतात. वेगवेगळ्या पंचतारांकित हॉटेल्स, मॉल्स व स्पामध्ये शिरोधारेचा वापर करून लोंकाना रिल्याक्सेशन् दिले जाते. शरीराला रिल्याक्सेशन मिळणे एवढाच तोकडा फायदा आयुर्वेदाला अपेक्षित
तर्पयतिति, तृप्तीकरं यद्‌ तद्‌ तर्पणम्‌ । ज्या क्रियेमुळे अवयवास तृप्ती मिळते त्या क्रियेस तर्पण असे म्हणतात. डोळ्यांना झालेले विविध आजारांच्या चिकित्सेमध्ये डोळ्यांचे आरोग्य चांगले राहावे म्हणून आयुर्वेद शास्त्राने नेत्रतर्पण हा एक चिकित्सा उपक्रम सांगितलेला आहे.नेत्रतर्पणाने मानेवरील अवयवांचे व नेत्रगत असलेल्या दोषांचे स्त्रावरूपाने शोधन व शमन केले जाते. नेत्र तर्पण विधी :- नेत्रतर्पण सकाळी किंवा सायंकाळी
पुटपाक हा नेत्रतर्पणानंतर केला जाणारा एक चिकित्सा उपक्रम आहे. तर्पणानंतर डोळ्यास आलेली क्लिन्नता दूर करण्यासाठी, नेत्रबल वाढविण्यासाठी पुटपाक उपक्रम केला जातो. नेत्रतर्पणाने डोळ्यातील दोष, रोग शांत झाल्यानंतरच पुटपाक द्यावा. तर्पण करण्यायोग्य व्यक्तीमध्येच किंवा रुग्णांमध्ये पुटपाक केला जातो. पुटपाकासाठी वापरली जाणारी औषधे व डोळ्यांच्या विविध रोगांमध्ये केल्या जाणाऱ्या उपयोगानुसार पुटपाक तीन प्रकारे करता येतो. पुटपाकाचे प्रकार
।। सर्वेन्द्रियाणां नयनं प्रघानम्‌ ।। सर्व इंद्रियांमध्ये नयन (नेत्र, डोळा) हे प्रधान इंद्रिय आहे. डोळा व दृष्टी ही परमेश्वराने मानवाला दिलेली पंचज्ञानेंद्रियांतील सर्वोत्कृष्ट देणगी आहे. मानवाचे बहुतांशी ज्ञान व जीवनपद्धती ही डोळा व दृष्टीवर अवलंबून असते. अशा प्रधान इंदियांचे आरोग्य चांगले राहण्यासाठी व इंद्रियास झालेल्या आजारांच्या चिकित्सेसाठी आयुर्वेद शास्त्राने ‘नेत्रधावन’ हा एक चिकित्सा उपक्रम सांगितेलेला आहे. ॥
आपले संपूर्ण शरीर व संपूर्ण विश्व हे पृथ्वी-आप-तेज-वायू-आकाश या पंचमहाभूतांपासून बनलेले आहे. त्यामुळेच ‘जे पिंडीते ब्रह्मांडी’ या न्यायाने आपल्या आसपासच्या जगात घडणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीचा आपल्या शरीर व मनावर परिणाम होत असतो.बाह्य जगाचे हे ज्ञान आपल्या शरीराला पंचज्ञानेंद्रियामार्फत होत असते. (कर्ण-नेत्र-नाक-त्वचा-जिव्हा) म्हणूनच यापैकी एकाचेही कार्य उणावले तरी संपूर्ण शरीराचा समतोल ढासळू शकतो. नाक है त्यापैकीच एक
