भगवान धन्वंतरी हे विष्णूजींचे १२ वे अवतार आहेत, जे कृतयुगात समुद्रमंथनातून अवतरलेले १३ वे रत्न आहेत. भगवान धन्वंतरी त्यांच्या डाव्या हातात अमृताचे कलश धारण केले आहे.
आश्विन मास कृष्ण १३ हा भगवान धन्वंतरींचा प्रकट दिन आहे.
भगवान धन्वंतरींचे वाहन कमळ आहे आणि त्यांना पितळाचे धातू प्रिय आहे.
भगवान धन्वंतरींना धने आणि गुळाचा प्रसाद प्रिय आहे.
भारतवर्षात भगवान धन्वंतरींची १९ प्राचीन मंदिरे आहेत.
भगवान धन्वंतरी हे विष्णूचे एक अवतार आहेत जे प्रथम क्षीरसागर मंथनाच्या वेळी अमृत देवतांना देण्यासाठी प्रकट झाले.
भगवान धन्वंतरींना आयुर्वेदाचे जनक म्हणून ओळखले जाते. भगवान धन्वंतरी हे मनुष्यांमध्ये आपले ज्ञान प्रदान करणारे पहिले दिव्य अवतार होते.
धन्वंतरींना चार हातांच्या विष्णूच्या रूपात दाखवले गेले आहे, ज्यात शंख, चक्र, जळुका आणि अमृताचे पात्र आहे.
प्रार्थनेच्या पहिल्या ओळीत ४ साधनांचे वर्णन आहे, जे धन्वंतरी धारण करतात – म्हणजेच शंख, चक्र, जळुका, अमृत कलश. या ४ गोष्टी व्यक्तीच्या आरोग्याची राखण करण्यासाठी आणि विविध रोगांपासून मुक्त होण्यासाठी औजारांसारख्या आहेत.
येथे आपल्याला ‘शंख’ म्हणजे सुखद ध्वनी असे म्हणावे लागेल. मंदिरात कोणत्याही अनुष्ठानाच्या सुरुवातीपूर्वी शंख फुंकला जातो. शंख हवेच्या माध्यमातून पसरणाऱ्या सर्व हानिकारक गोष्टींपासून संरक्षण प्रदान करतो. शंख ध्वनी कंपन आणि मंत्र चिकित्सेचे महत्त्व देखील दर्शवितो.
चक्र, म्हणजेच सुदर्शन चक्राचा उल्लेख भगवान कृष्णाने युद्धात वाईट लोकांना मारण्यासाठी शस्त्र म्हणून केला आहे. गंभीर रोगांमध्ये वैद्याकडे त्याची बुद्धी हीच त्याची शक्ती असते, ज्याने तो रोग विकृती मारू शकतो किंवा नियंत्रित करू शकतो.
‘जळुका’ चा वापर आयुर्वेदात विषारी रक्त काढण्यासाठी केला जातो. आयुर्वेदात वर्णित सर्व पंचकर्माचे प्रतिनिधित्व आहे.
अमृता घट किंवा अमृताचे पात्र, जे अमर जीवनासाठी पिले जाते. हे पात्र रोगांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आणि रुग्णाला अधिक आणि चांगले जीवन देण्यासाठी वैद्याच्या औषधांचे प्रतिनिधित्व करते.
धन्वंतरींच्या डोळ्यांची तुलना कमळाच्या सुंदरतेशी केली जाते.
धन्वंतरींच्या त्वचेचा रंग आणि पोशाख वर्णित आहे. भगवान धन्वंतरींचे प्रकट होणे सुखद आहे. त्यांचा रंग उज्ज्वल आणि चमकदार आहे. ते मुलायम आणि स्वच्छ चमकदार पिवळ्या रंगाचे कपडे घालतात.
जसे जंगलाची आग (संस्कृतमध्ये याला वडवानल म्हणतात) संपूर्ण जंगल नष्ट करते, त्याचप्रमाणे भगवान धन्वंतरी शरीरातील रोग नष्ट करण्याची क्षमता ठेवतात. म्हणून आम्ही भगवान धन्वंतरींना प्रणाम करतो आणि शरीरातील रोग नष्ट करण्याची अशी क्षमता प्राप्त करण्यासाठी प्रार्थना करतो. म्हणून आम्ही भगवान धन्वंतरींना प्रणाम करतो आणि त्यांच्यासारखे व्यक्तिमत्त्व, ज्ञान आणि कौशल्य प्राप्त करण्यासाठी प्रार्थना करतो!!
धनतेरसच्या दिवशी, आरोग्याचे देवता धन्वंतरींचा जन्मदिन समारंभ उत्साहपूर्ण आणि रमणीय वातावरणात होतो. आयुर्वेदाच्या चिकित्सकांद्वारे धन्वंतरी जयंती संपूर्ण भारतात साजरी केली जाते.
भारत सरकारने घोषणा केली आहे की “धन्वंतरी त्रयोदशी” वर दरवर्षी “राष्ट्रीय आयुर्वेद दिन” म्हणून साजरा केला जातो.
जो धन्वंतरींच्या नावाचे स्मरण करतो, त्याला सर्व रोगांपासून मुक्त केले जाऊ शकते.
भगवान धन्वंतरींना चिकित्सेचे देवता म्हणून पूजा केली जाते.
भगवान धन्वंतरी आम्हा सर्वांना निरोगी दीर्घायुष्य देवो!!
