पित्त उठणे-शितपित्त आणि त्वचेला खाज येणे – आयुर्वेदिक उपाय

पित्त उठणे: कारणे, लक्षणे आणि उपाय

पित्त उठणे म्हणजे काय?

शरीराच्या नियमित कार्यांसाठी पित्त प्रमाणात असणे हे आरोग्यास हितकर आहे. परंतु, पित्ताचा समतोल बिघडल्यास त्वचेवर किंवा डोक्यावर कुठेही वर्तुळाकार पित्त चकंदळे अथवा मंडले उठू शकतात, ज्याला शीतपित्त असे म्हणतात. ही मंडले क्वचित तोंडावर किंवा घशातील त्वचेवरही दिसून येतात. हा एक जलद पसरणारा त्वचारोग आहे, ज्यामध्ये त्वचेवर लहान-मोठी, तांबूस रंगाची मंडले तयार होतात. या मंडलांमुळे त्वचेला तीव्र खाज सुटते आणि बेचैनी वाटते. खाजवल्यास, खरचटल्यास किंवा धक्का लागल्यास त्वचेवर लालसरपणा वाढतो आणि पित्ताचे चकंदळे अधिक तीव्र होतात.

पित्त उठण्याची कारणे

पित्त उठण्याची अनेक कारणे असू शकतात. यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• आहारातील त्रुटी: रात्री उशिरा जेवणे, जड किंवा पचायला कठीण अन्न खाणे, पोटभर अन्न खाणे.
• जीवनशैली: रात्रीचे जागरण, दिवसा झोपणे, कष्टाची कामे जेवणानंतर लगेच करणे.
• प्रकृती: पित्तप्रकृतीच्या व्यक्तींना हा त्रास जास्त होऊ शकतो. तसेच, वातदोष वाढल्याने किंवा अपचन, जंत किंवा अवष्टंभ यामुळेही पित्त उठते.
• बाह्य घटक: काहीवेळा ऍलर्जी, विशिष्ट औषधे, रसायने किंवा पर्यावरणातील बदल यामुळे त्वचेवर पित्त उठू शकते.

पित्ताची – अंगावर पित्त उठणे लक्षणे:

• त्वचेवर लाल, तांबूस किंवा पांढरट रंगाची मंडले किंवा चट्टे दिसणे.
• तीव्र खाज सुटणे आणि त्वचेला आग लागल्यासारखे वाटणे.
• मंडले लहान किंवा मोठी असू शकतात, आणि त्यांचा रंग एकसारखा नसतो.
• त्वचेवर वाटोळ्या आकाराचा शोथ (सूज) येणे.
• घशातील त्वचेवर किंवा तोंडात मंडले उठणे (क्वचित).
• वातदोषामुळे उठणारी चकंदळे रुक्ष आणि कमी लालसर असतात.

पित्त उठण्याची विशेष लक्षणे लहान मुलांमध्ये

लहान मुलांमध्ये पित्त उठणे ही सामान्य तक्रार आहे. त्यांना अंगावर लाल चट्टे, खाज येणे किंवा त्वचेवर मंडले दिसणे असे त्रास होऊ शकतात. याचे मूळ कारण शोधून त्यानुसार उपचार करणे गरजेचे आहे.

अंगावर पित्त उठणे / अंगाला गांधी येणे उपाय

पित्ताचा त्रास कमी करण्यासाठी खालील उपाय आणि जीवनशैलीतील बदल उपयुक्त ठरू शकतात:

आहार आणि जीवनशैली

• जेवणाच्या वेळा: सकाळचे जेवण सकाळी ११ वाजण्यापूर्वी आणि सायंकाळचे जेवण सायंकाळी ८ वाजण्यापूर्वी घ्यावे. रात्री उशिरा जेवणे टाळावे आणि पोटभर अन्न खाऊ नये.
• झोपेचे नियोजन: रात्रीचे जागरण आणि दिवसाची झोप पूर्णपणे टाळावी.
• कष्ट टाळणे: जेवणानंतर लगेच कष्टाची कामे करू नयेत.
• पंचकर्म: पंचकर्माद्वारे शरीराची शुद्धी केल्यास पित्ताची पुनरावृत्ती टाळता येते आणि रोगाचा समूळ नाश होऊ शकतो.

स्थानिक उपचार

• आमसुलाचे पाणी: त्वचेवर लावल्याने खाज आणि जळजळ कमी होते.
• हिरड्याचे चूर्ण: साखरेसह हिरड्याचे चूर्ण खावे.
• मोहरी : घशातील त्वचेवर पित्त असल्यास मोहरीची पूड तुपात मिसळून लावावे.
• मेंथॉल किंवा पापडखार: मेंथॉल पाण्यात मिसळून किंवा पापडखार पाण्यात विरघळवून त्वचेवर चोळावे.
• पित्तघ्न उटणे: पित्त कमी करण्यासाठी पित्तघ्न उटणे लावावे.
• रिठे, कडुनिंब किंवा कवठीचा पाला: रिठे पाण्यात कुस्करून किंवा कडुनिंब/कवठीच्या पानांचा लेप त्वचेवर लावावा.
• गुळवेलीचा काढा: मध मिसळून गुळवेलीचा काढा प्यावा.
• आंबवतीचा पाला: आंबवती (आमटी) चा पाला वाटून मिरपूड घालून त्वचेवर चोळावा.
• लिंबू किंवा टाकणखार: लिंबू चिरून किंवा टाकणखाराचे पाणी त्वचेवर लावावे.
• काकवी आणि ओवा: काकवी किंवा गूळ यासोबत ओवा खावा.
• सौम्य विरेचन: सौम्य विरेचक औषधांचा वापर करावा.
• पित्तशामक आहार: तिखट, तेलकट आणि जड पदार्थ टाळावेत. थंड, सौम्य आणि सात्विक आहार घ्यावा.

पित्त टाळण्यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय

• नियमित आणि संतुलित आहार घ्यावा.
• पुरेशी झोप आणि तणावमुक्त जीवनशैली अवलंबावी.
• त्वचेची स्वच्छता राखावी आणि रसायनयुक्त पदार्थांपासून दूर राहावे.
• ऍलर्जी निर्माण करणारे पदार्थ किंवा घटक टाळावेत.
• योग आणि प्राणायाम यांसारख्या व्यायाम पद्धतींचा अवलंब करावा.

पित्त उठणे हा त्रासदायक त्वचारोग असला तरी योग्य आहार, जीवनशैली आणि आयुर्वेदिक उपचारांनी यावर नियंत्रण मिळवता येते. पित्ताची लक्षणे तीव्र असल्यास किंवा वारंवार उद्भवत असल्यास, आयुर्वेदिक तज्ञांचा सल्ला घ्यावा. त्वचेची काळजी आणि संतुलित जीवनशैली यामुळे पित्ताचा त्रास टाळता येऊ शकतो.